Font Lisansı nedir?

Font, yazı karakteri bir tasarım ve yazılım ürünüdür. Tasarımcısının fikri mülkiyetindedir ve bir tasarım eseri olduğundan telif hakkına sahiptir. Hukuk sistemi tarafından korunması sebebiyle bu ürünlerin kullanımı, üreticisi ve kullanıcısı arasında “Son Kullanıcı Lisans Sözleşmesi” gerektirir. Font lisansı, üreticisi tarafından kullanıcısına resmi olarak temin edilmiş, mecra ve süre gibi kullanım hususlarını yasal olarak belirleyen belgedir.

Hukuksal olarak font nedir?

Font ve yazı karakteri Tdk’ya göre eş anlamlı olarak kullanılsa da kelime anlamıyla yazı karakteri, alfabedeki tüm harflerin görünme biçimini tarif eder. Yazının karakteri, font içerisindeki tüm harflerin özgün biçimsel özelliklerinin toplamıdır. Font kelimesi ise bir yazının boyut, ağırlık, nicelik ve taşındığı ortam gibi teknik özelliklerini ifade eder. Yani bir font, yazı karakteri, tasarımsal içeriğinden dolayı hem sanat eseri, hem de teknik ve yazılımsal içeriğinden dolayı bir bilgisayar programı üründür. Font, yani yazı karakterleri Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre eser olarak kabul edilip korunmaktadır.

Alıntı:

5846 sayılı FSEK’in 1/B maddesinde düzenlenen güzel sanat eserleri kapsamında değerlendirilebileceği, “font”un ise bir bilgisayara veya yazıcıya belirli bir yazı tipini bilgisayar monitöründe veya bir kağıt parçasında nasıl oluşturacağını veya yazdıracağını söyleyen kod veya program olarak tanımlandığı göz önünde bulundurulduğunda 5846 sayılı FSEK’in 1/B maddesinde düzenlenen ilim ve edebiyat eserleri kapsamında değerlendirilebileceği görülmektedir.

Sanat Hukuku Enstitüsü, Proje Direktörü, Avukat
Belgin Melissa Çelik
Alıntı linki

Konuyla ilgili Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’ndaki bölümler ise aşağıdaki gibidir.

“B) Fikir ve sanat eserlerinin çeşitleri:

I – İlim ve edebiyat eserleri:
Madde 2 – İlim ve edebiyat eserleri şunlardır:
1. (Değişik: 7/6/1995 – 4110/1 md.) Herhangi bir şekilde dil ve yazı ile ifade olunan eserler ve her biçim altında ifade edilen bilgisayar programları ve bir sonraki aşamada program sonucu doğurması koşuluyla bunların hazırlık tasarımları,

III – Güzel sanat eserleri:
Madde 4 – (Değişik: 7/6/1995 – 4110/2 md.)
Güzel sanat eserleri, estetik değere sahip olan;
1. Yağlı ve suluboya tablolar; her türlü resimler, desenler, pasteller, gravürler, güzel yazılar ve tezhipler, kazıma, oyma, kakma veya benzeri usullerle maden, taş, ağaç veya diğer maddelerle çizilen veya tespit edilen eserler, kaligrafi, serigrafi,
2. Heykeller, kabartmalar ve oymalar,
3. Mimarlık eserleri,
4. El işleri ve küçük sanat eserleri, minyatürler ve süsleme sanatı ürünleri ile tekstil, moda tasarımları,
5. Fotoğrafik eserler ve slaytlar,
6. Grafik eserler,
7. Karikatür eserleri,
8. Her türlü tiplemelerdir. Krokiler, resimler, maketler, tasarımlar ve benzeri eserlerin endüstriyel model ve resim olarak kullanılması, düşünce ve sanat eserleri olmak sıfatlarını etkilemez”

Lisanssız font kullanılırsa ne olur? 

Lisanssız font kullanımı hem Türkiyede hem de dünya genelinde oldukça yaygın bir durumdur. Fontların lisanssız kullanımının takibinin zorluğu ve kopyalanma kolaylığı sebebiyle font ürünlerinin yasa dışı kullanımı oldukça kolay ve yaygındır. Fontlar bilgisayarların sistem dosyalarına yüklenen hat içerikli bilgisayar program ürünleridir. İşletim sisteminin gerekli klasörüne kopyalanması teknik olarak fontun kullanılabilmesini mümkün kılar. Kullanım sırasında aktivasyon ya da benzeri bir önlemi yoktur. Bir bilgisayardan başka bir bilgisayara kolayca aktarılabilmesi yasadışı kullanımı mümkün kılmaktadır. Bir fontun bilgisayarın sisteminde bulunuyor olması hukuksal bir problem teşkil etmese de, gerekli lisans satın alımı olmaksızın ticari veya kişisel amaçlarla kullanılması yasa dışıdır. Bu durum bazen kasıtlı bazen de tamamen bu konuda herhangi bilgi ve bilinç sahibi olunmamasından kaynaklanır.

Global anlamda mecraların dijitalleşmesiyle fontların yasa dışı kullanımları tespit ve takip edilebilir hale geldi. Bu sebeple telif hakkı ve yasa dışı kullanıma dair hukuksal olayların hem ülkemizde hem de global anlamda arttığını görüyoruz. Font lisansını satın almadan kullanan kişi veya markalar, font üreticilerinin veya font dağıtıcı firmaların lisans denetimleri ile karşı karşıya kalmaktadırlar. Fontlar hukuksal olarak korunduğundan, kullanıcılar ihlalli kullanıma yönelik geçmişe dair kulanım bedeliyle karşı karşıya kalmaktadırlar.

Font lisansını kim almalıdır?

Font lisansını font ürününden ticari fayda sağlayacak olan son kullanıcı, kişi veya firma almalıdır. Fontun kullanıldığı söz konusu tasarımlar bireysel tasarımcılar veya sözleşmeli ajanslar tarafından üretilse de font lisansları ticari firma adına satın alınır. Lisans, font ürününü gösteren ve ticari fayda sağlayacak tarafa hazırlanır. Aksi taktirde tasarımı gerçekleştiren tarafa verilen lisans, firmadan bağımsız fontun birden fazla ticari firmaya kullanılmasıyla sonuçlanacağından yasalara aykırıdır. Ürün her ne olursa olsun, resim, müzik, fotoğraf ya da font, telif içeren ürünün satın alımı kullanan marka tarafından veya onun adına lisanslanacak şekilde alınmalıdır. Marka ve font üreticisi arasında yapılan satın alım işlemi, sözleşme, fatura, banka transferi ve lisans gibi resmi belgeler yoluyla yapıldığından markanın lisans sahibi olduğuna dair ispat sağlamaktadır.

Fontların patenti, tescili alınır mı?

Endüstriyel anlamda font patenti almak teknik olarak mümkün görünse de, çoğaltılabilir yazı tekniği yüzyıllar önce keşfedilmiş olduğundan, font patentini almak tasarım fikrini korumak için geçerli bir yöntem olmayacaktır. Görüntüye yönelik bir tasarım fikrini korumak için yapılması gereken tasarım tescili almaktır. Yazı karakterleri FSEK’e göre fikir ve sanat eseri sayılmakta olup, eserin oluşmasıyla birlikte kendiliğinden eseri üreten kişinin sahipliğindedir. Herhangi bir tescilleme işlemine gerek duyulmaz. Fontların üretim sürecindeki aşamalar, kronolojik kayıtlı tasarım dosyaları ve diğer dijital belgeler de eserin sahipliğine dair önemli belgelerdir.

Konuyla ilgili Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’ndaki bölüm de aşağıdaki gibidir.

“Madde 8 – (Değişik: 21/2/2001 – 4630/5 md.)
Bir eserin sahibi, onu meydana getirendir.
Bir işlenmenin ve derlemenin sahibi, asıl eser sahibinin hakları mahfuz kalmak şartıyla onu işleyendir.”

Özel font yapımında lisans ve hukuksal haklar?

Özel fontlar firmaların münhasıran kullanımları için üretilen, marka ihtiyaçlarına spesifik olarak cevap veren, markaların yazılı ve görsel iletişim performansını iyileştirmek amacıyla tasarlanan fontlardır. Kurumsal iletişimin yanı sıra ekonomik anlamda da markalar için avantaj sağlamaktadır. Diğer lisans tiplerinin aksine, süre, sayı ve mecra kısıtlaması yoktur. Lisans yenilenmesi gerektirmez. Firmalar için uzun vadede ekonomik olmasının yanında hukuksal anlamda da firmalar için güvenli ve konforludur.

Özel fontlar genellikle sıfırdan üretilir. Tasarımcı ve font evine ait bir font da modifikasyon yöntemiyle markaya özel hale getirilebilir. Özel fontlar münhasıran sadece bir firmanın kullanımındadır ve üreticisi tarafından herhangi bir başka firma ya da kişiye satışı mümkün değildir. Münhasır/özel lisans sözleşmesi sayı, süre ve mecra kısıtlaması olmaksızın firmanın tüm kullanım haklarını kapsar. Sözleşmenin şartları genellikle fontun fikri ve mülkiyet haklarını kullanıcı firmaya devreder. Özel font yapımında şartları üretici ve firma arasındaki sözleşme belirler.